Op mijn spreekuur zie ik tal van stress gerelateerde klachten voorbij komen. Denk aan hartkloppingen, druk op de borst, overgewicht, pre diabetes, slaapstoornissen, geheugen- en concentratieproblemen, kortademig gevoel, paniekaanvallen, depressie, angst klachten, hyperventilatie, prikkelbare darmsyndroom en een verhoogde infectie gevoeligheid. Niet alles wordt natuurlijk 1 op 1 door stress veroorzaakt, Het is meestal een heel samenspel van meerdere factoren. En hartkloppingen of druk op de borst kunnen natuurlijk ook heel goed worden veroorzaakt door een ritestoornis of een vernauwde kransslagader. Maar stress ondermijnt je lichamelijk gezondheid ontzettend en heeft meer invloed dan menig patiënt vermoedt.
We krijgen de hele dag prikkels en input. Stress en burn out percentages zouden nog nooit zo hoog zijn geweest. Maar wat is dat eigenlijk stress? Wat doet het met je fysieke systemen? En hoe kan het nou de boel ontregelen en zorgen voor klachten?
Het is belangrijk om allereerst een onderscheid tussen acute en chronische stress te maken. Acute stress is de lichamelijke reactie die ontstaat op een acute stress prikkel. Heel handig voor de overleving. Als je als oermens door een tijger achterna gezeten werd, moest je hard kunnen wegsprinten. Er ging veel bloed naar je spieren, je hartslag schoot omhoog, je ademhaling versnelde en je bloeddruk steeg. Je was in opperste staat van paraatheid en had een blikvernauwing. Niet echt handig om dan na te denken over welke bessen je nog moest plukken. Ook stopte je spijsvertering want alle energie ging naar de overleving. Stress hormonen als adrenaline en cortisol schoten omhoog. Onder invloed van cortisol wordt er meer glucose toegelaten vanuit de darm zodat je voldoende energie voor je sprint hield. Het zogenaamde sympatische zenuwstelsel (het gaspedaal) werd maximaal ingedrukt. Als je de tijger vervolgens afgeschut had, daalden deze hormonen weer en kwam je weer in een ontspannen toestand terecht. Eentje waarin het parasympatische zenuwstelsel (de rem) de overhand heeft en waarin de spieren ontspannen zijn, je hartslag, ademhaling en bloeddruk laag zijn. Je spijsvertering weer op gang kwam. Je libido weer kon terugkomen. En je weer helder kon nadenken. En ook een toestand waarin je cortisol en glucose spiegel daalden.
In de huidige maatschappij zijn er behalve in de dierentuin weinig tijgers te vinden. De acute stress respons is nog steeds heel handig als je een auto moet ontwijken of je overkokende pan van het vuur moet halen. Maar er zijn nog nooit zoveel prikkels geweest die de ene na de andere stress reactie geven. Een appje waar je nog wat mee moet, gedoe met je baas, je computer die vastloopt, je kind die een leuke Pinterest waardige traktatie moet trakteren. Althans dat maak je je misschien wijs. Net als al die andere tientallen zaken waarover je eindeloos kan zitten piekeren. Al deze stress speelt zich vooral in je hoofd af. Maar je fysieke respons verschilt niet veel met die van de tijger. Met als gevolg dat je in een toestand van chronische stress terecht komt. Je lichaam en geest staan continue aan. Fysiologisch lijkt het alsof je aan het hardlopen bent, met een iets snellere ademfrequentie, een hogere hartslag, een hogere bloeddruk, een darmstelsel wat op een laag pitje staat. Daar komt ook nog eens bij dat slapen minder goed gaat, je hersenen staan continue op standje "onveilig". Door slecht slapen, herstel je minder goed. Juist bij slapen, sta je in je rust/parasympatische stand namelijk.
Ook kan je kilo's aankomen. Dit heeft twee redenen. De eerste reden heeft te maken met je chronisch verhoogde cortisolspiegel. Cortisol zorgt aan de ene kant voor een verhoogde eetlust, vooral alles wat vet, zoet en zout is. Hoog calorisch voedsel dus. En aan de andere kant zorgt het ervoor, dat er meer glucose wordt opgenomen vanuit je voeding. Aangezien onze stress tegenwoordig vooral in je hoofd zit en er niet uitgerend wordt zoals bij die tijger, verbruikt je lichaam al die extra suikers niet. Deze worden omgezet in een lekker vetvoorraadje. Vooral op je buik en rondom je organen. Het cortisol zorgt daarnaast voor een stijging van je insuline. Insuline is nodig om glucose de cel in te krijgen. Hoe langer een te hoog insuline, hoe minder gevoelig je cellen voor de insuline worden. Hierdoor gaat je lichaam steeds meer insuline produceren om de glucose nog de cel in te krijgen. Zo wordt je langzaam insuline resistent. Dit is precies wat er gebeurd met Diabetes ofwel suikerziekte. Als je hier al aanleg voor hebt, dan kan overgewicht en chronische stress ervoor zorgen dat je eerder suikerziekte oploopt. Daarnaast verhoogd insuline ook cortisol, welke op zijn beurt weer insuline verhoogt. Een neerwaartse spiraal dus.
Chronische stress tast ook je hersenen aan. Vooral het gebied van de hippocampus die belangrijk voor je geheugen is. De hippocampus krimpt letterlijk en kan daardoor je cortisol minder down reguleren waardoor je cortisol alsmaar hoog blijft. Hierdoor kan je in een zichzelf instandhoudend en zelfversterkend systeem terecht komen waar het van kwaad tot erger wordt.
Chronische stress zorgt daarnaast voor een lagere serotonine spiegel, het zogenoemde gelukshormoon. En kan als je er gevoelig voor bent, lijden tot depressie en angstklachten. Slaapproblemen zorgen ook voor een lagere serotonine spiegel. Mocht je de stress wegdrinken met een aantal glaasjes alcohol, dan zorgt ook dit voor een slechtere slaapkwaliteit en een hoger cortisol. Het ontspant op de korte termijn maar verhoogd uiteindelijk na een aantal uren de stresshormonen.
Chronische stress onderdrukt verder ook nog eens het immuunsysteem. Het tegenhouden van ziekmakende indringers of je eigen cellen vernieuwen is een stuk minder belangrijk dan het gevaar overleven. De zoveelste verkoudheid of een longontsteking op je 30e terwijl je best wel fit bent, is dan het resultaat.
Chronische stress zorgt voor een verminderde darmmobiliteit en verlaagt de serotonine spiegels in de darmen. Met als gevolg bijvoorbeeld makkelijker obstipatie als je daartoe al neigt, het prikkelbare darmsyndroom en beïnvloeding van bijvoorbeeld het microbioom.
Eigenlijk kan je beter vragen waar het geen effect op heeft? Het beïnvloed namelijk elk systeem in je lichaam. Als je op standje overleven staat, gaat dat ten koste van al je andere systemen die minder prioriteit hebben en je kan raden wat dat met je gezondheid doet.