Hormonen deel 1: oestrogeen, progesteron en testosteron
Updated: Jul 26
Hormonen, je hoort er veel over maar wat zijn het precies?
Hormonen zijn stoffen die je lichaam zelf aanmaakt. Elk hormoon wordt door een ander orgaan gemaakt. Via je bloed wordt het hormoon verspreid door je lichaam alwaar het allerlei reacties veroorzaakt. Ze staan in nauw contact met het zenuwstelsel. En kunnen op die manier, naast andere organen, ook zenuwen en de hersenen beïnvloeden.
Hierboven zie je een plaatje van de verschillende organen die hormonen aanmaken.
Er bestaan tientallen hormonen. De belangrijkste hormonen waar je veel over hoort zijn:
- insuline (gemaakt door de alvleesklier/pancreas)
- oestrogeen, progesteron en testosteron gemaakt door de geslachtsorganen
-cortisol gemaakt door de bijnier (adrenal glands)
-schildklierhormoon gemaakt door de schildklier
Hiernaast heb je ook nog een ander soort hormonen die een signaal tussen zenuwcellen kunnen overbrengen, de zogenoemde neurotransmitters: denk aan serotonine (gelukshormoon), dopamine of melatonine (het slaaphormoon).
In je hersenen sturen de hypofyse en hypothalamus, als dirigent van een orkest, alle hormonen aan.
In dit eerste deel over hormonen, zal ik wat dieper ingaan op de geslachtshormonen: oestrogeen, progesteron en testosteron. En vooral, wat voor klachten krijg je als er een tekort, overschot of disbalans is. En hoe zou je dit kunnen verhelpen?
In deel twee ga ik dieper in op cortisol. Deel 3 gaat over de schildklier. Deel 4 gaat vervolgens over hoe al deze systemen op elkaar ingrijpen, elkaar versterken of verzwakken maar met name hoe stress de boel kan ontregelen.
Maar nu dus eerst de geslachtshormonen.
De naam zegt het al, ze worden gemaakt door de geslachtsorganen. Dit zijn bij de vrouw de eierstokken en bij de man de testikels. Ook de bijnieren en het vetweefsel kunnen ze in veel mindere mate produceren.
OESTROGEEN
Oestrogeen wordt ook wel het vrouwelijk hormoon genoemd. Maar vergis je niet, ook mannen hebben oestrogeen nodig. Oestrogeen wordt voornamelijk gemaakt door de eicel in de periode voor de eisprong. Bij de man wordt oestrogeen in vetweefsel gemaakt uit testosteron.
De belangrijkste functies van oestrogeen:
- Zorgt voor de ontwikkeling van vrouwelijke kenmerken als heupen, borsten, baarmoeder en billen.
-Zorgt voor groei van het baarmoederslijmvlies zodat een bevrucht eitje zich goed kan nestelen.
-Draagt bij aan het libido en vochtige slijmvliezen in de vagina
-Zorgt voor een mooie stevige huid, glanzend haar
-Zorgt voor stevige botten
-Stimuleert de werking van serotonine, het geluksniveau. Bij oestrogeendaling kan serotonine dus meedalen wat kan zorgen voor een somber, moe en prikkelbaar of labiel gevoel.
Oestrogeen zorgt dus voor vruchtbaarheid, jeugdigheid, libido, vrouwelijkheid, energie en geluk.
PROGESTERON
Progesteron wordt gemaakt door de eicel na de eisprong. Als het eitje niet bevrucht wordt, daalt het progesteron na 14 dagen weer, waarna er een menstruatie optreedt. Vindt er wel een zwangerschap plaats dan zal het progesteron naar grote hoogte stijgen.
Ook mannen maken progesteron aan in de bijnieren en testikels. Het is een bouwstof voor testosteron.
Functies progesteron bij de vrouw:
- Progesteron helpt het baarmoederslijmvlies klaarmaken voor een innesteling van een bevrucht eitje
-Progesteron helpt een zwangerschap in stand houden
-Progesteron maakt rustig
-Progesteron zorgt voor een betere slaapkwaliteit
-Progesteron stimuleert de werking van de schildklier door het actieve schildklierhormoon te verhogen
-Progesteron verslapt de darmwand waardoor makkelijker obstipatie ontstaat
Een van de belangrijkste functies van progesteron is dus de voortplanting en een ontspannende werking.
TESTOSTERON
Testosteron wordt ook wel het mannelijk hormoon genoemd. Maar ook vrouwen hebben testosteron nodig. Sterker nog, de concentratie testosteron is hoger dan de concentratie oestrogeen in het vrouwelijk lichaam. Testosteron wordt bij de vrouw in de eierstokken gemaakt en bij de man in de testikels. Gedurende het ouder worden zal de concentratie testosteron langzaam afnemen, zowel bij de man als vrouw.
Testosteron zal in tegenstelling tot oestrogeen en progesteron in de overgang bij de vrouw grotendeels gelijk blijven.
Functies testosteron:
- groei van spieren
- hoog libido
- Talgaanmaak
- Ontwikkeling van penis en clitoris
- Lichaamsbeharing
- Mannelijke kenmerken die zich tijdens puberteit ontwikkelen
- Rijping zaadcellen
- Lichaamsbeharing
Testosteron zorgt dus vooral voor mannelijke kenmerken en mannelijke vruchtbaarheid. Voor de man is testosteron wat oestrogeen voor de vrouw is. Maar ook bij vrouwen zorgt het dus voor spieren en bijvoorbeeld libido. Het libido van de vrouw piekt 2 dagen voor de eisprong als het testosteron niveau het hoogst is. Handig bedacht van de natuur.
TEKORT, TEVEEL, DISBALANS
Als we het hebben over klachten door hormonen, wordt dit veelal veroorzaakt door een tekort of een teveel aan een bepaald hormoon waardoor de verhouding niet meer optimaal is. Hormonen werken samen en in de juiste balans ervaar je geen klachten.
Hieronder som ik enkele veel voorkomende disbalansen op die voorkomen bij de geslachtshormonen. In de meeste gevallen is er eerder sprake van een tekort dan een absoluut teveel van een hormoon.
Progesteron tekort en oestrogeendominantie
Bij een progesteron tekort, is er relatief meer oestrogeen. De balans is niet meer optimaal en oestrogeen is dominant tov progesteron. Dit noem je oestrogeendominantie.
De meest voorkomende oorzaken hiervoor zijn chronische stress en beginnende overgang. Vanaf het 35e levensjaar beginnen bij de vrouw oestrogeen en progesteron te dalen. Het progesteron daalt veel sneller dan het oestrogeen. Hierdoor ontstaat er relatief meer oestrogeen dan progesteron, wat zorgt voor een oestrogeen dominantie.
Dit is dus ook min of meer een natuurlijk verschijnsel bij vrouwen van boven de 40 jaar. Ook chronische stress zorgt voor een progesteron tekort. Dit komt omdat het stresshormoon cortisol op dezelfde receptor aangrijpt als progesteron. Het lichaam geeft stress altijd voorrang op de voortplanting. Overleving op de korte termijn is belangrijker dan op de lange termijn. Bij veel stress zijn veel progestronreceptoren dan al bezet door cortisol waardoor er geen absoluut tekort is aan progesteron maar een indirect tekort omdat progesteron zijn werking niet kan uitvoeren. Er zijn te weinig receptoren om op aan te grijpen. Dit zorgt ook voor oestrogeendominantie.
Oestrogeen dominantie zou ook kunnen komen door een teveel aan oestrogeen. Bijvoorbeeld bij overgewicht, wordt er door het vetweefsel extra oestrogeen aangemaakt. Er is dan dus geen absoluut tekort een progesteron maar wel een relatief tekort ten opzichte van oestrogeen.
Samenvattend zal je dus in de jaren voor de overgang, bij chronische stress en bij overgewicht, last kunnen krijgen van oestrogeendominantie en progesteron tekort.
Testosteron tekort
Bij het ouder worden zal het testosteron dalen wat zal leiden tot een absoluut tekort. Ook zullen mannen met overgewicht in hun vetmassa meer testosteron in oestrogeen omzetten wat zal leiden tot een lager testosteron en hoger oestrogeen. Zij vervrouwelijken dus. Dit zie je gebeuren bij de vijftiger met een bierbuikje. Ook hier geldt dat stress niet bevorderlijk is voor je testosteron. Het cortisol wordt uit dezelfde voorloperstoffen gemaakt als testosteron. Heb je veel stress, dan zullen er minder bouwstenen over zijn voor je testosteron. Ook slaaptekort zorgt voor een daling in de aanmaak van je testosteron.
Kortom ouderdom, overgewicht, slaaptekort en stress leiden tot een testosteron tekort
Oestrogeen tekort
Dit zal ontstaan in de jaren vlak voor en uiteraard na de overgang. Als de eierstokken verouderen zullen ze steeds minder oestrogenen produceren. Er zal altijd wat aangemaakt worden maar nooit meer in de hoeveelheden van voor de overgang.
Ook veel stress en ondergewicht zorgen ervoor dat er te weinig oestrogeen aangemaakt wordt. Zo stoppen veel vrouwelijke topsporters met menstrueren. Het lichaam maakt geen eisprong aan omdat het lichaam een eventuele zwangerschap niet veilig vindt.
Te dun zijn, stress en de overgang kunnen dus zorgen voor het uitblijven van de eisprong met als gevolg een oestrogeen tekort.
Testosteron teveel
Dit kan voorkomen bij vrouwen met PCOS (polycysteus ovarium syndroom). Hierbij treden er minder vaak eisprongen op. De oorzaak van dit syndroom is onbekend. Wel is er dus vaker een verhoogd testosteron (en insuline resistentie). Bij mannen komt minder vaak een te hoog testosteron voor. Het ontstaat met name door inname van anabole steroïden. Leefstijl heeft een positieve invloed op de testosteron spiegel maar daar wordt deze meestal niet te hoog van.
KLACHTEN DOOR DISBALANS
Klachten die ontstaan door een disbalans zullen logischerwijs samenhangen met de functies van het hormoon dat ontbreekt of teveel is.
Een tekort aan oestrogeen zal dus klachten geven op het gebied van vruchtbaarheid (menstruatie stoornissen, niet zwanger raken), minder vrouwelijkheid, snellere veroudering (denk aan rimpels, dunnere huid en haren), stemming (somberder), minder energie.
Een tekort aan progesteron kan dus klachten geven in de slaap, ontspanning en vruchtbaarheid (niet zwanger raken, vroege miskramen, menstruatieproblemen).
Ook komen hier symptomen van oestrogeendominantie bij voor (relatief oestrogeenoverschot door een lager progesteron): heviger menstruaties, gevoelige borsten, vocht vasthouden, overgewicht om enkele te noemen.
Een tekort aan testosteron kan leiden tot vervrouwelijking (bij de man), minder spiermassa, meer vetmassa, minder energie, somberheid (zelfs depressie), minder vruchtbaarheid, minder libido.
Een teveel aan testosteron wat veel voorkomt bij vrouwen met PCOS zal klachten geven als overbeharing, acne en een verminderde vruchtbaarheid.
OPLOSSEN DISBALANS
Zoals hierboven te lezen valt zijn er bij alle disbalansen een aantal factoren betrokken. Dit zijn:
- (chronische) stress
- slaaptekort
- veroudering
- onder of overgewicht
Gelukkig kan je wat doen aan je stresslevel, slaaptekort en gewicht. Als je zorgt dat dit beter in balans is, zullen je hormoonbalansen zich verbeteren. Aan het verstrijken van de jaren kan je helaas niet zoveel doen. Gelukkig zijn er bio identieke hormonen op de markt die vrouwen in de overgangsjaren kunnen helpen bij hun oestrogeen- en progesterontekort (en oestrogeendominantie). Ook zie je dat mannen op oudere leeftijd soms bio identiek testosterongel krijgen voorgeschreven. Dit gebeurd eigenijk alleen als ze echt duidelijk onder een bepaalde waarde zitten en hier veel klachten van hebben. Maar meestal helpt het al een man als hij zijn best doen zijn buikvet kwijt te raken, wat meer te sporten, beter te slapen en minder hard te werken/te stressen.